Uluslararası ticarette ödeme yöntemleri, alıcı ve satıcı arasındaki güven ilişkisi, maliyetler ve riskler göz önünde bulundurularak titizlikle seçilir.
Bu yöntemlerden biri olan vesaik mukabili (Documentary Collections), özellikle birbirini tanıyan ve güven ilişkisi tesis etmiş taraflar arasında tercih edilen bir mekanizmadır.
Bu makalede vesaik mukabilinin ne olduğunu, nasıl işlediğini, diğer ödeme yöntemlerinden farklarını, avantaj ve dezavantajlarını ve bu süreçteki kilit tarafları detaylı bir şekilde açıklayacağım.
Vesaik Mukabili (Documentary Collections) Nedir?
Vesaik mukabili, bir bankanın, alıcıdan (ithalatçıdan) sevk belgelerinin teslimi karşılığında vadesi gelmiş olan bedeli tahsil etmesi işlemidir.
Bu ödeme şeklinde banka, satıcı (ihracatçı) adına bir aracı rolü üstlenir. Temel olarak, ihracatçı tarafından hazırlanan ve malın sevkiyatını temsil eden belgeler (fatura, konşimento, sigorta poliçesi vb.), ihracatçının bankası aracılığıyla ithalatçının bankasına gönderilir.
İthalatçı, bu belgeleri bankasından alabilmek için ya ödeme yapar ya da gelecekteki bir tarihte ödeme yapmak üzere düzenlenmiş bir poliçeyi kabul eder.
Vesaik Mukabili Nasıl İşler?
Vesaik mukabili işleminin adımları genel hatlarıyla şöyledir:
Anlaşma: İhracatçı ve ithalatçı, satış sözleşmesinde ödeme yöntemi olarak vesaik mukabilinde anlaşırlar.
Sevkiyat ve Belge Hazırlığı: İhracatçı, malları sevk eder ve gerekli ticari belgeleri (fatura, konşimento, menşe şahadetnamesi, sigorta poliçesi vb.) hazırlar. Aynı zamanda genellikle bir ödeme talimatı (collection instruction) ve eğer anlaşılmışsa bir poliçe (draft/bill of exchange) düzenler.
Belgelerin Bankaya Sunulması: İhracatçı, hazırladığı belgeleri ve tahsilat talimatını kendi bankasına (Gönderi Bankası/Remitting Bank) teslim eder.
Belgelerin Gönderilmesi: Gönderi Bankası, ihracatçının talimatlarına uygun olarak belgeleri ithalatçının ülkesindeki muhabir bankasına veya doğrudan ithalatçının bankasına (İbraz Bankası/Tahsil Bankası/Presenting Bank/Collecting Bank) gönderir.
Belgelerin İthalatçıya İbrazı: İbraz Bankası, belgelerin geldiğini ithalatçıya bildirir ve ihracatçının talimatına göre (örneğin, ödeme karşılığı teslim – D/P veya kabul karşılığı teslim – D/A) belgeleri ibraz eder.
Ödeme Karşılığı Vesaik (Documents Against Payment - D/P): İthalatçı, belgeleri alabilmek için mal bedelini bankaya ödemek zorundadır.
Kabul Karşılığı Vesaik (Documents Against Acceptance - D/A): İthalatçı, mal bedelini gelecekteki belirli bir vadede ödemeyi taahhüt eden bir poliçeyi kabul eder. Poliçeyi kabul ettikten sonra belgeleri teslim alabilir.
Ödemenin Yapılması/Poliçenin Kabulü: İthalatçı, D/P ise ödemeyi yapar veya D/A ise poliçeyi kabul eder.
Ödemenin Transferi: İbraz Bankası, tahsil ettiği bedeli veya kabul edilmiş poliçeyi Gönderi Bankası'na iletir. Gönderi Bankası da ihracatçıya ödemeyi yapar.
Vesaik mukabili işlemlerinde bankaların sorumluluğu, temel olarak satıcının verdiği tahsilat talimatlarını doğru bir şekilde yerine getirmek, belgeleri iletmek ve ödeme veya kabul karşılığında serbest bırakmakla sınırlıdır.
Bankalar, belgelerin içeriğinin doğruluğunu veya malların sözleşmeye uygunluğunu kontrol etmezler.
Vesaik Mukabilinin Akreditif veya Açık Hesaptan Farkı Nedir?
Akreditif (Letter of Credit - LC) ile Farkı: Akreditiften farklı olarak, vesaik mukabilinde bankaların ödeme taahhüdü bulunmaz. Eğer alıcı ödeme yapmak istemez veya yapamazsa, banka (amir banka veya teyit bankası gibi) herhangi bir ödeme yükümlülüğü üstlenmez. Akreditifte ise belirli şartlar yerine getirildiğinde bankanın ödeme garantisi vardır, bu da ihracatçı için daha yüksek bir güvence seviyesi anlamına gelir.
Açık Hesap (Open Account) ile Farkı: Açık hesap satışlarda ihracatçı, malları ve belgeleri doğrudan ithalatçıya gönderir ve ithalatçının daha sonra ödeme yapacağına güvenir. Vesaik mukabili, açık hesaba göre ihracatçıya daha fazla güvence sunar, çünkü malların mülkiyetini temsil eden belgeler genellikle ödeme yapılana veya poliçe kabul edilene kadar ithalatçıya teslim edilmez. Ancak, akreditife kıyasla daha az güvencelidir.
Vesaik Mukabili Ne Zaman Kullanılmalıdır?
İşletmeler, satış koşulu olarak hangi ödeme aracını sunacaklarını belirlerken çeşitli kriterleri dikkate alırlar. Genel olarak, bir vesaik mukabili işlemi aşağıdaki durumlarda uygun olabilir:
Satıcı (ihracatçı) ve alıcı (ithalatçı) birbirlerini iyi tanıyor ve güvenilir buluyorsa.
Alıcının ödeme yapma isteği ve kabiliyeti hakkında ciddi bir şüphe bulunmuyorsa.
Alıcının ülkesindeki siyasi ve ekonomik koşullar istikrarlıysa.
İthalatçının ülkesinde kısıtlayıcı kambiyo (döviz) kontrolleri mevcut değilse veya işlem için bir engel teşkil etmiyorsa.
Vesaik Mukabilinin Avantajları ve Dezavantajları
Avantajları:
Basitlik ve Maliyet: Akreditiflere kıyasla daha basit bir işlem sürecine sahiptir ve genellikle daha düşük maliyetlidir.
Hızlı Ödeme Potansiyeli: Açık hesap vadelerine göre (eğer D/P ise) ödemenin daha hızlı alınması mümkün olabilir.
Mülkiyetin Korunması: Genellikle satıcı, ödeme yapılana veya poliçe kabul edilene kadar malların mülkiyetini temsil eden belgeleri kontrolünde tutar, bu da bir miktar güvence sağlar.
Dezavantajları:
Eğer alıcı ödemeyi reddederse veya ödeme yapamazsa (özellikle D/P işlemlerinde mal çekilmezse veya D/A işlemlerinde vadede poliçe ödenmezse), satıcının karşılaşabileceği ve maliyetli olabilecek bazı seçenekler vardır:
Başka Bir Alıcı Bulmak: Mallar için yeni bir alıcı bulmak zorunda kalabilir, bu da zaman ve ek maliyet gerektirebilir.
Geri Nakliye Masrafı: Malları kendi ülkesine geri getirmek için navlun bedeli ödemek durumunda kalabilir.
Malları Terk Etmek: Malların değeri düşükse veya geri getirme/yeniden satma maliyeti yüksekse, malları bulunduğu yerde terk etmek zorunda kalabilir. Bu durumda tüm maliyete katlanmış olur.
Bu riskler nedeniyle, vesaik mukabili özellikle güven ilişkisinin zayıf olduğu veya alıcının mali durumu hakkında şüphelerin bulunduğu durumlarda ihracatçı için riskli olabilir.
Vesaik Mukabili İşlemindeki Taraflar
Bir vesaik mukabili işleminde yer alan başlıca taraflar şunlardır:
Amir (Drawer/Principal/Remitter): Genellikle ihracatçı veya satıcıdır. Vesaikleri tahsil amacıyla kendi bankasına veren ve poliçe düzenlenmişse poliçenin keşidecisidir.
Gönderi Bankası (Remitting Bank): Amir'in (ihracatçının) bankasıdır. Tahsilat talimatını alır ve vesaikleri ithalatçının bankasına gönderir.
İbraz Bankası veya Tahsil Bankası (Presenting Bank or Collecting Bank): Genellikle ithalatçının ülkesinde yerleşik olan ve ithalatçıyla doğrudan muhatap olan bankadır. Gönderi Bankası'ndan gelen vesaikleri ithalatçıya ibraz eder, ödemeyi tahsil eder veya poliçe kabulünü alır. Bu banka, Gönderi Bankası'nın muhabiri olabileceği gibi, ithalatçının doğrudan çalıştığı banka da olabilir.
Muhatap (Drawee): Genellikle ithalatçı veya alıcıdır. Vesaiklerin kendisine ibraz edildiği ve ödeme yapması veya poliçeyi kabul etmesi beklenen taraftır.
Sonuç
Vesaik mukabili, uluslararası ticarette önemli bir yere sahip olan, doğru koşullar altında hem alıcı hem de satıcı için dengeli bir çözüm sunabilen bir ödeme yöntemidir. Ancak, akreditif kadar güçlü bir güvence sağlamadığından, ihracatçıların bu yöntemi tercih etmeden önce alıcı ve ülke risklerini dikkatlice değerlendirmesi kritik önem taşır.